دانلود پایان نامه ارشد حقوق بررسی ماهیت سهم و نحوة نقل و انتقال آن در شرکتهای تعاونی
فهرست
فصل اول :1
کلیات... 1
مبحث اول – معرفی و شناخت سهم. 2
بند اول – تعریف سهم. 2
الف- تعریف لغوی سهم. 2
ب- تعریف اصطلاحی سهم. 3
بند دوم- تعریف سهم در شرکت تعاونی.. 4
مبحث دوم – اقسام سهم. 5
بند اول – اقسام سهم از حیث آورده5
الف- سهم سرمایه. 5
ب- سهم انتفاعی.. 6
ج- سهم موسس.... 8
بند دوم - اقسام سهم از حیث مزایای وابسته به آن. 10
سهم از حیث مزایای وابسته به آن. 10
الف- سهم ممتاز. 10
ب- سهم عادی.. 13
بند سوم-اقسام سهم از حیث سهولت انتقال. 14
الف- سهم با نام. 14
ب- سهم بی نام. 16
مبحث سوم – مبنا و ماهیت حقوقی سهم. 17
بند اول – مبنای حقوقی سهم. 17
بند دوم – ماهیت حقوقی سهم. 21
الف – نظریه عینی بودن ماهیت حقوقی سهم. 22
ب- نظریه دینی بودن ماهیت حقوقی سهم. 25
ج- ماهیت خاص سهم. 29
فصل دوم:34
شکل حقوقی و شرایط انتقال سهام. 34
مبحث اول – شکل حقوقی انتقال. 36
بند اول – مقایسه قرارداد انتقال سهام با عقود و قراردادهای مشابه. 36
الف – بیع.. 36
ب- تبدیل تعهد. 39
ج- انتقال دین و طلب... 41
بند دوم – وضعیت خاص قرارداد انتقال سهام. 44
مبحث دوم – شرایط عمومی انتقال سهام. 47
بند اول – قصد و رضا48
بنددوّم – ایجاب و قبول. 50
فصل سوم:51
انتقال سهام در شرکتهای تعاونی.. 51
مبحث اول – انتقال سهام. 53
بند اول: انتقال اختیاری سهام. 58
بند دوم: انتقال قهری سهام. 60
مبحث دوم – موضوع انتقال. 63
بند اول – سهم و جنبه مادی آن. 64
1- گواهینامه موقت سهم. 65
2- ورقه سهم و مندرجات آن:66
بند دوم: جنبه غیر مادی سهم. 66
بند سوم- قیمت سهام. 67
بند چهارم: انتقال حقوق ناشی ازسهم. 68
1- حقوق غیر مالی.. 69
2- حقوق مالی.. 71
مبحث سوم- شرایط اختصاصی انتقال سهام در شرکت های تعاونی.. 73
بند اول – موافقت هیات مدیره شرکت تعاونی.. 73
بند دوم – ثبت انتقال سهام در دفتر ثبت سهام شرکت تعاونی.. 74
فصل چهارم:76
آثار حقوقی انتقال سهام. 76
مبحث اول – انتقال مالکیت سهام. 77
بند اول – حدود و قلمرو مالکیت سهام. 78
الف – انتقال تعهدات ناشی از سهم. 78
ب- انتقال حقوق و مزایای ناشی از سهم. 80
ج- انتقال قسمتی ازسرمایه شرکت... 82
مبحث دوم – آثار انتقال نسبت به انتقال دهنده و منتقل الیه. 83
بند اوّل – وظایف و تکالیف انتقال دهنده84
الف – تسلیم اوراق سهام و اسناد انتقال. 84
ب- اجرای حقوق و تعهدات ناشی ازسهم. 85
مبحث سوم – وظایف و تکالیف منتقل الیه. 86
بند اول- تادیه قیمت سهام. 86
بند دوم- پردخت اقساط راجع به تعهدات ناشی از سهم. 87
مبحث چهارم – آثار انتقال نسبت به شرکت... 88
بند اول – ثبت انتقال در دفاتر شرکت... 88
بند دوم- الحاق منتقل الیه به شرکت... 91
نتیجه گیری و پیشنهادات... 91
فهرست منابع و ماخذ. 95
کتب، مقالات، تقریرات اساتید و رساله ها95
فصل اول :
کلیات
به منظور فراهم کردن زمینه لازم برای ورود در مباحث اصلی فصل اول را به کلیاتی در خصوص موضوع مورد بحث اختصاص میدهیم: در مبحث اول به معرفی سهم پرداخته و مبحث دوم را به بررسی مبنا و ماهیت حقوقی سهم وتحلیل وضعیت حقوقی آن اختصاص میدهیم و بالاخره در مبحث سوم به بررسی مهمترین ویژگیها و اوصاف حقوقی سهم خواهیم پرداخت.
مبحث اول – معرفی و شناخت سهم
سهم به عنوان یک پدیده حقوقی جدید که محصول تحولات اقتصادی و تجاری معاصر است، همانند سایر واقعیات و پدیده های حقوقی در فرهنگ حقوقی هر کشوری جایگاه خاص خود را دارد، بدین جهت، لازم است در آغاز، با تعاریف سهم و اقسام مختلف آن آشنا شده و جایگاه آن را در مقایسه باتاسیسات حقوقی مشابه بشناسیم.
بند اول – تعریف سهم
الف- تعریف لغوی سهم
سهم در لغت به معنی حصّه، بهره ونصیب بکار رفته است، همچنین به برگه های مشارکت در کارخانه سهم اطلاق میشود[1] و به کسی که دارنده چند سهم از یک شرکت باشد، صاحب سهم یا دارندۀ سهم اطلاق میشود، علاوه بر این ، سهم به معنی ترس، بیم، هراس و همچنین به معنی تیری است که با کمان پرتاب کنند[2] و بالاخره کلمه سهم به معنی قرعه زدن بکار رفته است[3].
ب- تعریف اصطلاحی سهم
در اصطلاح حقوقی کلمه سهم از معنی لغوی خود به دور نیفتاده و تقریباً به همان معانی بهره، نصیب و قسمت بکار رفته است. در حقوق مدنی، کلمه سهم بمعنی حصّه و نصیب بکار رفته است، در مواد 575و 583 و 590 در مبحث راجع به شرکت، لفظ سهم به معنی حصه و قسمت متعلق به یکی از شرکا بکار رفته است. ماده 583 ق.م مقرر میدارد: «هر یک از شرکا میتواند بدون رضایت شرکای دیگر سهم خود را جزئا یاکلا به شخص ثالث منتقل کند» منظور از سهم در این ماده، حصه و مالکیت مشاع هر یک از شرکا در اموال مشترک میباشد. در مواد 894 و 895 ق.م نیز، لفظ سهم به معنی حصه و نصیب هر یک از وراث در ترکه بکار رفته است. ماده 894 مقرر میدارد: «صاحبان فرض اشخاصی هستند که سهم آنان از ترکه معین است و صاحبان قرابت کسانی هستند که سهم آنان معین نیست»
معنی سهم در شرکتهای سهامی، از پیچیدگی و وسعت معنی بیشتری برخوردار است و بمراتب فراتر از معانی ادبی آن بکار برده شده است، ماده 24 ل.ا.ق.ت درمقام تعریف سهم اشعار میدارد: «سهم قسمتی از سرمایه شرکت سهامی است که مشخص میزان مشارکت و تعهدات و منافع صاحب آن در شرکت سهامی میباشد، ورقه سهم سند قابل معامله ایست که نماینده تعداد سهامی است که صاحب آن در شرکت سهامی دارد».
بند دوم- تعریف سهم در شرکت تعاونی
در شرکت های تعاونی، سهم واحدی است از سرمایه شرکت، که نوع و بهای آن، در اساسنامه شرکت تعیین میشود. سهام شرکت تعاونی متساوی القیمه اند؛ یعنی مبلغ سهام مبلغی که در روی سهم قید میشود با یکدیگر مساوی است. چنین مبلغی را مبلغ اسمی سهم مینامند. سهام شرکت تعاونی قابل تجزیه نیست، یعنی به قطعه یا پاره سهم تقسیم نمیشود. سهم شرکت تعاونی مبین میزان حق رای در مجامع عمومی نیست، زیرا در شرکت های تعاونی هر عضو بدون در نظر گرفتن میزان سهام، فقط دارای یک رای است[4].
مبحث دوم – اقسام سهم
سهام شرکتها اقسام مختلفی دارد و یک شرکت ممکن است بنا به دلایلی سهام مختلفی صادر نماید.
در ایران قوانین و مقررات راجع به شرکتها، انواع و اقسام سهام را بصراحت بیان ننمودهاند با وجود این، از مواد مختلف لایحه قانونی اصلاح قسمتی از قانون تجارت، میتوان اقسام مختلف سهم را شناسایی و دسته بندی نمود، همانند: سهم سرمایه (ماده 24 لایحه مزبور) سهم وثیقه (ماده 114) سهم ممتاز (ماده 24 تبصره 2 و ماده 42) سهم با نام و بی نام (ماده 24) و غیره سهام مذکور و سایر سهامی که ممکن است از طرف شرکت صدور یابد از جهات مختلفی قابل تقسیم بندی است:
بند اول – اقسام سهم از حیث آورده
سهام شرکت از حیث نقشی که صاحبان آن در تشکیل سرمایه شرکت دارند به سهم سرمایه، سهم انتفاعی و سهم موسس قابل تقسیم است.
الف- سهم سرمایه
سهم سرمایه نماینده قسمتی از سرمایه شرکت است، بنحویکه مجموع سهام سرمایه، سرمایه شرکت را تشکیل میدهد. طبق تعریف ماده 24 ل.ا.ق.ت، سهم قسمتی از سرمایه شرکت است، بنابر این سهم سرمایه به صاحب آن حق برخورداری از منافع شرکت و قسمتی از سرمایه شرکت را در موقع انحلال شرکت میدهد. در قوانین ایران صراحتا به سهم سرمایه اشاره نشده است ولی از ماده24 مذکور میتوان این نوع سهم را شناسایی نمود. سهامی که در بدو تشکیل شرکت یا هنگام افزایش سرمایه صادر میشود الزاما سهم سرمایه است، زیرا علاوه بر ماده مذکور، طبق ماده 26 ل.ا.ق.ت. ذکر مبلغ اسمی سهم از مندرجات الزامی ورقه سهم است و صدور سهام یا گواهینامه موقت سهام بدون ذکر مبلغ اسمی طبق ماده 244 لایحه مزبور ممنوع است.
ب- سهم انتفاعی
در قوانین ایران صراحتاً ذکری از سهم انتفاعی نشده است ولی مولفین حقوق تجارت در تالیفات خود به این نوع سهم اشاره نموده اند. سهم انتفاعی سهمی است که به دارنده آن، حق شرکت در منافع را میدهد در حالیکه، حصه هایی را که ابتدا به شرکت آورده به او رد شده است بنابر این دارنده سهم انتفاعی حقی نسبت به سرمایه شرکت ندارد و تنها درمنافع آن سهیم است، لذا سهم انتفاعی در مقابل سهم سرمایه قرار میگیرد[5].
ایجاد سهام انتفاعی بیشتر در شرکتهایی متداول است که از انحصارات دولتی استفاده میکنند و از اشخاص حقوق عمومی همانند دولت و شهرداری برای اقدام به عملیات تجارتی امتیازاتی تحصیل میکنند و مطابق مفاد امتیازنامه موظفند که در پایان مدت امتیاز کلیه دارایی شرکت را به امتیاز دهنده واگذار کنند[6]. این ترتیب در شرکتهایی که در امور راهسازی، اکتشاف و استخراج معادن و تاسیسات نفتی فعالیت میکنند رایج است. در این موارد شرکت مجبور است قبل از خاتمه قرارداد، سرمایه خود را مستهلک نماید و مبلغ اسمی سهام را به صاحبان سهام مسترد نماید، در اینگونه شرکتها معمولاً قسمتی از سرمایه شرکت همه ساله به قید قرعه مسترد میگردد بطوریکه پس از انقضای مدت قرارداد، کلیه سرمایه بصاحبان سهام پرداخت میگردد، معذلک کسانیکه سرمایه خود را دریافت نمودهاند رابطه خود را با شرکت قطع نمیکنند بلکه دارای سهام انتفاعی هستند و در منافع شرکت شریک خواهند بود ولی سود کمتری به آنها تعلق میگیرد[7] بنابر این، سهم انتفاعی جانشین سهم سرمایه میشود و از تمام حقوق ناشی از سهم جز استرداد سرمایه پس از انحلال شرکت برخوردار است.
استهلاک سرمایه منحصر به مورد مذکور نیست بلکه چنانچه اساسنامه شرکتی موضوع استرداد سرمایه و صدور سهام انتفاعی را پیش بینی کند موجب تشویق افراد به سرمایهگذاری میگردد[8]، همچنین شرکت بااستهلاک سرمایه امور مالی خود را سبک تر میکند و این امر از جهت کاهش هزینه های حسابداری و حسابرسی بنفع شرکت است. سهام انتفاعی ممکن است بعد ازتاسیس شرکت بنفع بعضی از اشخاص برای جلب مشارکت آنها که متضمن منافعی برای شرکت است صدور یابد[9].
با وجود آنچه گفته شد، پذیرش سهم انتفاعی در حقوق ایران، مورد تردید است. زیرا بموجب ماده 24 ل.ا.ق.ت سهم قسمتی از سرمایه شرکت سهامی است فلذا سهم انتفاعی که مبلغ اسمی آن مسترد شده و حاکی از قسمتی از سرمایه شرکت نمیباشد، طبق ماده مزبور سهم تلقی نمیگردد، اشاره قانونگذار به استهلاک سرمایه در مواد 65 و 262 ل.ا.ق.ت نیز صدور سهام انتفاعی را تجویز نمیکند، زیرا استهلاک سرمایه متضمن کاهش سرمایه است و مقنن در مواد راجع به کاهش سرمایه (مواد 168 الی 172 ل.ا.ق.ت) اشاره ای به استهلاک سرمایه نکرده و ترتیب و کیفیت استهلاک سرمایه را نیز بیان ننموده است[10].
ج- سهم موسس
سهم موسس سهمی است که در مقابل خدمات موسسین شرکت به آنها اعطا میشود، سهم موسس در قوانین مربوطه بصراحه، مورد اشاره قرار نگرفته، تنها دربند 7 ماده 9 ل.ا.ق.ت به مزایای موسسین اشاره شده است، بعضی مولفین، سهم موسس را باسهم انتفاعی یکی دانسته اند[11] در حالیکه سهام انتفاعی بمناسب استرداد سرمایه به سهامداران صدور مییابد، ولی سهام موسس به پاس خدمات و زحمات موسسین در تاسیس شرکت به نام آنها صادر میشود ولی هر دو جزء سهام غیر سرمایه هستند بنابر این، با اعطاء سهم موسس، آنها در منافع شرکت شریک میشوند، بدون آنکه در اصل سرمایه شرکت حقی داشته باشند. قانونی بودن سهم موسس و ماهیت حقوقی آن همانند سهام انتفاعی مورد بحث و گفتگو است[12]، بعضی، صاحبان سهم موسس را سهامدار مخصوص میدانند که حاصل زحمات و تجربیان آنها در شرکت وارد شده و به این مناسبت سهمی از منافع شرکت دریافت میکنند، برخی آنان را مانند طلبکار شرکت میدانند که دارای برگی مانند برگ قرضه هستند که سود آن متغیر و بستگی به منافع شرکت دارد[13].
سهم موسس "part de fondteur" به معنی مذکور از حقوق فرانسه اقتباس گردیده و در حقوق ایران نمیتوان چنین مفهومی را از قانون استنباط نمود، زیرا بند 7 ماده 9 ل.ا.ق.ت. دلالتی بیشتر از این ندارد که موسسین میتوانند مزایایی برای خود در نظر بگیرند، حال این مزایا الزاما بترتیب فوق نمیباشد بلکه ممکن است بصورت مزایای دیگر همانند حق برخورداری از سود بیشتر ایجاد گردد[14]، بنابر این با توجه به تردیدی که در خصوص سهام غیر سرمایه در حقوق ایران وجود دارد و با توجه به اینکه سهام ممتاز مورد پذیرش قرار گرفته است منطقی تر آن است که سهم موسس را نوعی سهم ممتاز بدانیم، با این تفاوت که مزایای آن گونه سهم وابسته به شخص موسسین است در حالیکه مزایای وابسته به سهم ممتاز وابسته به سهم است و هرکسی که مالک سهم باشد از مزایای وابسته به آن برخوردار میگردد.
بند دوم - اقسام سهم از حیث مزایای وابسته به آن
سهم از حیث مزایای وابسته به آن
سهام از حیث امتیازاتی که به آن وابسته است به سهام عادی و ممتاز قابل تقسیم است:
الف- سهم ممتاز
به موجب ماده 24 ل.ا.ق.ت.«در صورتیکه برای بعضی از سهام شرکت با رعایت مقررات این قانون مزایایی قائل شوند اینگونه سهام، سهام ممتاز نامیده میشود» مطابق این تعریف سهم ممتاز نسبت به سایر سهام نوعی رجحان و امتیاز را در بر میگیرد.
طبق ماده 35 قانون تجارت 1311، مجمع عمومی زمانی میتوانست سهام ممتاز صادر نماید که اساسنامه شرکت صدور چنین سهامی را تجویز کرده باشد. ترتیب مذکور در لایحه قانونی اصلاح قسمتی از قانون تجارت کمی تغییر یافت، بموجب ماده 42 این لایحه، هر شرکت سهامی میتواد بموجب اساسنامه و همچنین تا موقعی که شرکت منحل نشده است طبق تصویب مجمع عمومی فوق العاده، سهام ممتاز ترتیب دهد، امتیازات اینگونه سهام و نوع استفاده از آن باید به وضوح تعیین گردد و هرگونه تغییری در مزایای اینگونه سهام علاوه بر تصویب مجمع عمومی فوق العاده باید به تصویب نصف بعلاوه یک دارندگان این گونه سهام نیز برسد.
اصولا ایجاد حقوق و مزایای بیشتر برای بعضی از سهام، مخالف اصل تساوی سهامداران در برخورداری از حقوق متعلق به سهام است با وجود این، گاهی منافع و مصالح شرکت اقتضا میکند که بعضی از سهام از مزایای بیشتری نسبت به سهام دیگر برخوردار گردد گاهی موارد نیز برای جلب نظر سرمایه گذاران جدید به شرکت و ورود بعضی اشخاص که نقش موثری در پیشرفت شرکت دارند سهام ممتاز به نفع آنان صادر میشود.
نوع امتیازی که به سهام تعلق میگیرد در قانون ذکر نشده، لذا، نوع امتیاز بموجب اساسنامه یا تصمیم مجمع عمومی تعیین میگردد با وجود این ، سهامداران نمیتوانند آزادانه هر نوع امتیازی را مقرر نمایند بلکه باید قواعد امره را در نظر داشته باشند. تبصره 2 ماده 24 ل.ا.ق.ت.صدور سهام ممتاز را منوط به رعایت مقررات قانونی نموده است، بنابراین بهنگام صدور سهام ممتاز باید رعایت مقررات لایحه قانونی اصلاح قسمتی از قانون تجارت مورد توجه باشد.
مزایایی که به سهام تعلق میگیرد به دو دسته کلی مزایای مالی و مزایای غیر مالی قابل تقسیم است، مزایای مالی ممکن است بصورت پرداخت سود بیشتر نسبت به سهام عادی، پرداخت سود ثابت فرضا درصدی از مبلغ اسمی سهم یا درصدی از منافع سالیانه شرکت ایجاد گردد و یا ممکن است مقرر شود چنانچه منافع سالیانه شرکت از مبلغ معینی تجاوز نمود، مبالغ اضافی به سهامداران ممتاز تعلق داشته باشد، ولی پرداخت سود به ترتیب فوق منوط به وجود منافع میباشد و سهامدار نمیتواند انتظار داشته باشد که شرکت همه ساله، حتی اگر متحمل زیان شده باشد سود ثابت مقرر را پرداخت نماید زیرا، او سهامدار است نه دارنده قرضه و تنها هنگامی سود ثابت مقرر را دریافت میکند که طبق ماده 239 ل.ا.ق.ت. سود قابل تقسیمی وجود داشته باشد.
امتیاز مادی دیگر، اولویت سهام ممتاز در استرداد مبلغ اسمی سهام، بهنگام انحلال شرکت است[15]. دارندگان این نوع سهام ممتاز بهنگام انحلال شرکت، قبل از پرداخت سرمایه سهام عادی به صاحبان آن، سرمایه خود را بطور کامل دریافت میکنند، البته در حقوق ایران، بنظر میرسد این نوع امتیاز مغایر با ماده 224 ل.ا.ق.ت.است[16]، زیرا ترتیب مقرر در این ماده درباره تقسیم دارایی شرکت جنبه امری دارد.
مزایای غیر مالی معمولا بمنظور تثبیت موقعیت بعضی سهامداران یا افزایش قدرت آنها در اداره وکنترل امور شرکت به آنها عطا میگردد، اینگونه مزایا بصورت حق رای بیشتر یا حق انتخاب مدیران شرکت توسط صاحبان سهام ممتاز ممکن است ایجادگردد[17].
ب- سهم عادی
سهم عادی همانطور که از نام آن بر میآید سهمی است که فاقد هرگونه رجحان و امتیازی باشد و در نقطه مقابل سهم ممتاز قرار میگیرد. سهم عادی باقیمانده سهام ممتاز تلقی میشود بدین معنی که حقوق و مزایای وابسته به آن بعد از حقوق متعلق به سهام ممتاز پرداخت میگردد.
اگر سهام شرکت از یک نوع باشد الزاما سهام آن عادی خواهد بود. سهامداران عادی به نسبت سهام خود بطور مساوی از حقوق وابسته به سهام برخوردار میگردند.
فهرست منابع و ماخذ:
کتب، مقالات، تقریرات اساتید و رساله ها
الف- کتب
-
آهنگران، جعفر، قانون و مقررات مناطق آزاد تجاری صنعتی و مناطق ویژه اقتصادی، چاپ سوم، تهران، موسسه فرهنگی شریف، تابستان 1377.
-
اسکینی ربیعا، حقوق تجارت (شرکتهای تجاری) جلد اول، تهران، انتشارات سازمان مطالعه وتدوین علوم انسانی دانشگاهها، 1375.
-
اسکینی، حقوق تجارت، کلیات معاملات تجاری، تجار و سازماندهی فعالیت تجاری، چاپ اول، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)، زمستان 1378.
-
اسکینی، ربیعا، حقوق تجارت، شرکتهای تجاری، جلد اول، چاپ دوم، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)، تابستان 1377
-
افتخاری، جواد، حقوق تجارت، شرکتهای تجارتی، چاپ اول، تهران، انتشارات ققنوس، 1380.
-
الماسی، نجادعلی، تعارض قوانین، چاپ اول، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1368
-
امامی، سید حسن، حقوق مدنی جلد اول، چاپ هفتم، تهران، انتشارات کتابفروشی اسلامیه، 1370
-
امامی، سید حسن، حقوق مدنی، جلد دوم، چاپ دوازدهم، تهران، انتشارات کتابفروشی اسلامیه، 1375.
-
امامی، سید حسن، حقوق مدنی، جلد سوم، چاپ دوازدهم، تهران، انتشارات کتابفروشی اسلامی، 1375
-
بازگیر، یدا، موازین حقوق تجارت در آراء دیوان عالی کشور، چاپ اول، تهران، انتشارات کتابخانه گنج دانش، 1378.
-
جعفری لنگرودی، محمد جعفر، دائره المعارف حقوق مدنی و تجارت، جلد اول، چاپ اول، تهران، انتشارات مشعل آزادی ، 1357.
-
جعفری لنگرودی، محمد جعفر، ترمینولوژی حقوق، چاپ دوم، تهران، انتشارات گنج.
-
جعفری لنگرودی، محمد جعفر، حقوق اموال، چاپ دوم، تهران، انتشارات گنج دانش، 1370.
-
حاتمی، علی، دمیرچیلی، محمد خزایی، محسن، قانون تجارت در نظم حقوقی کنونی، چاپ اول، تهران، انتشارات خلیج فارس، 1380.
-
حسنی، حسن، حقوق تعاون، شرکتهای تعاونی، جلد اول، چاپ دوم با تجدید نظر، تهران، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، زمستان 1374.
-
دهخدا، علی اکبر، لغت نامه دهخدا، جلد 16، تهران، انتشارات چاپخانه دولتی ایران، 1337.
-
ستوده تهرانی، حسن، حقوق تجارت، جلد 2، چاپ اول، تهران، نشر دادگستر، 1375.
-
شایگان، سید علی، حقوق مدنی، جلد اول، تهران، چاپخانه مجلسی، 1322.
-
شهیدی، مهدی، سقوط تعهدات، چاپ اول، تهران، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، 1368.
-
عرفانی، محمود، حقوق تجارت، جلد 2، چاپ پنجم، تهران، انتشارات دانشگاهی، 1371.
-
عمید، حسن، فرهنگ عمید، جلد 2، چاپ چهارم، تهران، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، 1362.
-
صقری، منصور، حقوق تجارت، تهران، بیتا، بینا.
-
کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی (اموال و مالکیت)، چاپ اول، تهران، انتشارات یلدا، 1372.
-
کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی (عقود معین)، جلد اول، شرکت سهامی انتشار، چاپ هشتم، 1381.
-
گلریز، حسن، بورس اوراق بهادار، تهران، انتشارات امیرکبیر، 1374.
-
نوبخت، یوسف، اندیشههای قضایی، انتشارات کیهان، چاپ سوم، 1370.