دانلود مقاله ارشد حسابداری بررسی مشکلات پیاده سازی بودجه بندی عملیاتی در بانکهای سپه استان یزد و ارائه راهکار مناسب
فهرست مطالب
عنوان
صفحه
پیشگفتار.............................................................................................. 1
فصل اول:کلیات تحقیق.......................................................................................................... 3
1-1 مقدمه ......................................................................................4
1-2. بیان مسئله................................................................................. 4
1-3.ضروریت و اهمیت تحقیق............................................................................ 6
1-4.اهداف تحقیق........................................................................... 7
1-5.فرضیه های تحقیق.................................................................... 7
1-6.متغیرهای تحقیق............................................................... 8
1-7.روش تحقیق........................................................................... 8
1-8.ابزار گردآوری داده های تحقیق............................................................... 9
1-9.جامعه آماری و نمونه گیری.................................................................... 9
1-10.روش تجزیه و تحلیل داده ها................................................9
1-11.قلمرو تحقیق................................................................................... 10
1-12.تعاریف عملیاتی...................................................................... 10
1-13.محدودیتهای تحقیق...................................................................... 14
1-14.جمع‌بندی و نتیجه‌گیری................................................................. 14
فصل دوم:پیشینه تحقیق.................................................................. 15
2-1 مقدمه ................................................................... 16
2-2.بودجه بندی و انواع روشهای بودجه بندی............................................ 17
2-2-1-تعاریف بودجه................................................................. 17
2-2-2-مقاصد بودجه بندی...................................................................... 18
2-2-3-وظایف بودجه بندی............................................................. 18
2-2-4-روشهای بودجه بندی.................................................................... 19
2-2-5-اساس بودجه بندی عملیاتی ........................................................ 24
2-2-6-تفاوت بین بودجه برنامه ای و عملیاتی.................................... 25
2-2-7-معایب و مزایای روش بودجه عملیاتی و سنتی ..................................... 25
2-3. عوامل بودجه بندی.................................................................... 26
2-3-1-عوامل محیطی...................................................................... 27
2-3-2-عوامل فنی-فرایندی................................................................ 31
2-3-3-عوامل انسانی.................................................................... 37
2-4.مبانی نظری بودجه عملیاتی............................................................. 42
2-4-1-طرز تنظیم بودجه عملیاتی..................................................... 42
2-4-2-چرا بودجه عملیاتی................................................................... 44
2-4-3-بازدهی بودجه بندی عملیاتی........................................................ 45
2-4-4-تجربه برخی از کشورها در اجرای نظام بودجه ریزی عملیاتی ..................... 46
2-4-4-1-کانادا.............................................................................. 46
2-4-4-2-انگلیس............................................................... 48
2-4-4-3-امریکا........................................................................ 50
2-4-4-4-ایرلند.............................................................. 54
2-4-4-5 هلند................................................................... 56
2-4-5-مزایای بودجه بندی عملیاتی....................................................... 57
2-4-6-بودجه بندی عملیاتی در بنگاههای فدرال......................... 58
2-4-7-تجربیات بودجه بندی عملیاتی در کالیفرنیا.......................... 60
2-4-8-تحقیقات انجام شده در ایران وخارج ............................................... 60
2-5 نتایج و جمع‌بندی ........................................................... 70
فصل سوم: روش تحقیق.................................................................... 73
3-1.مقدمه............................................................. 74
3-2.روش تحقیق...................................................................... 74
3-3.اهداف تحقیق...................................75
3-4.فرضیه های تحقیق........................................................... 75
3-5.متغیرهای تحقیق............................................................. 76
3-6.جامعه آماری....................................................................... 77
3-7. نمونه‌گیری........................................................... 77
3-8.روش گردآوری اطلاعات.................................................................... 79
3-9.روایی.................................................. 80
3-10.پایایی..................................................................... 81
3-11- روش آزمون فرضیه ها................................................. 82
3-12 خلاصه و جمع‌بندی ............................................................ 85
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها ............................ 87
4-1 مقدمه .......................................................... 87
4-2.نتایج توصیفی سؤالات عمومی پرسشنامه.................................... 87
4-3-نتایج تجزیه و تحلیل آزمون فرضیه اصلی................................... 91
4-4- نتایج تجزیه و تحلیل آزمون فرضیه فرعی اول........................................ 92
4-5-نتایج تجزیه و تحلیل آزمون فرضیه فرعی دوم.................................. 95
4-6- نتایج تجزیه و تحلیل آزمون فرضیه فرعی سوم................................. 98
4-7 نتیجه فصل........................................................... 105
فصل پنجم:نتیجه گیری و پیشنهادات.........................................................106
5-1.نتیجه گیری کلی ...............................................107
5-2.پیشنهادها ..................................................... 109
فهرست جدول ها
عنوان صفحه
جدول 2-1 : مزایا و معایب سیستم بودجه‌بندی عملیاتی و سنتی........................................ 26
جدول 2-2 : مطالعات انجام شده در زمینه بودجه‌ریزی عملیاتی در ایران....................................... 70
جدول 2-3 : مطالعات انجام شده در زمینه بودجه‌ریزی عملیاتی در خارج............................. 72
جدول 3-1 : جامعه آماری و حجم نمونه آماری....................................... 79
جدول 4-1 : سابقه کار کارکنان بانک سپه استان یزد................................................... 88
جدول 4-2 : مدرک تحصیلی کارکنان بانک سپه استان یزد.................................................. 89
جدول 4-3 : رشته تحصیلی کارکنان بانک سپه استان یزد........................................... 90
جدول 4-4 : پرسشنامه مربوط به فرضیه فرعی اول................................................ 93
جدول 4-5 : رتبه پرسشنامه مربوط به فرضیه فرعی اول......................................... 94
جدول 4-6 : پرسشنامه مربوط به فرضیه فرعی دوم.................................................... 96
جدول 4-7 : رتبه پرسشنامه مربوط به فرضیه فرعی دوم..................................... 97
جدول 4-8 : پرسشنامه مربوط به فرضیه فرعی سوم............................................... 99
جدول 4-9 : رتبه پرسشنامه مربوط به فرضیه فرعی سوم........................................ 100
جدول 4-10 : اولویت بندی عامل انسانی بر اساس آزمون رتبه‌ای فریدمن........................... 101
جدول 4-11 : اولویت بندی عامل فنی‌وفرآیندی بر اساس آزمون رتبه‌ای فریدمن...................... 102
جدول 4-12 : اولویت بندی عامل محیطی بر اساس آزمون رتبه‌ای فریدمن............................ 103
جدول 4-13 : رابطه بین رشته، تحصیلات و تجربه با عوامل مدیریتی.............................. 104
جدول 4-14: نتایج مربوط به فرضیه‌ها.......................................................... 105
2-1-مقدمه
فصل دوم اختصاص به پیشینه تحقیق و جنبه های تئوری تحقیق دارد که بیشتر بر روی بودجه‌بندی عملیاتی تاکید شده است. این فصل شامل سه بخش می باشد. در بخش اول تعریف بودجه‌بندی و انواع روشهای بودجه‌بندی و همچنین مزایا و معایب بودجه‌بندی عملیاتی نیز بیان میشود.
بخش دوم مشکلات پیاده سازی بودجه‌بندی عملیاتی که شامل عامل محیطی،عامل فنی _ فرآیندی و عامل انسانی می باشد و بخش سوم نیز تجربه برخی کشورها در بودجه‌ریزی عملیاتی و همچنین فهرستی از تحقیقات انجام شده در داخل و خارج کشور نیز آورده شده است.
2-2- بودجه بندی وانواع روشهای بودجه بندی 2-2-1- تعاریف بودجه:
بودجه از کلمه قدیمی فرانسوی (( بوژت ))[1] که به معنی کیف و یا کیف چرمی کوچک است گرفته شده است که امروزه کاربرد این کلمه بدین معنی متداول نیست (محمدی،1381). از بودجه تعاریف گوناگونی به عمل آمده است که به تعدادی از آنها در ذیل اشاره شده است . بودجه عبارت از برنامه های یک سازمان به صورت ارقام پولی است . در تعریفی دیگر بودجه عبارتست از بیان مالی یا مقدار سیاستی است برای آینده به منظور تحقق هدفهای تعیین شده که از قبل مشخص و تایید شده است و می تواند شامل درآمدها،هزینه هاوسرمایه گذاریها باشد(بریچ[2] ،1975).
بودجه صرفاَ برنامه ای است که در قالب اطلاعات مالی و مقداری ارائه میشود(منزبوری،1384). در تعریفی دیگر بودجه عبارتست از تعبیر مالی و یا مقداری سیاست از پیش طرح ریزی شده موسسه برای یک دوره ی معین که استاندارد یا میزان و مآخذی برای سنجش و اندازه گیری نتایج واقعی حاصله از انجام فعالیتهای موسسه نشان می دهد(سجادی‌نژاد،1381).
بودجه بندی بیان نتایج مورد انتظار یک برنامه ، پروژه یا استراتژی است، این تعریف بین بودجه ریزی سنتی و بودجه ریزی جدید تفاوت قائل می شود زیرا در بودجه ریزی، آینده مطرح است با وجودی که معمولاً بودجه ها می توانند درباره ی یک موضوع یا پروژه ی خاصی باشد ولی برحسب ارقام مالی ارائه می شود. این تعریف بودجه بر حسب واژه های مالی نمی باشد . زیرا سیستمهای بودجه بندی کامل می توانند شامل نیروی انسانی ، زمان و سایر اطلاعات نیز باشد به طور کلی بودجه بیان کننده وظایفی همچون هماهنگی بین فعالیتها ، ارتباط دهنده ی وظایف ، ایجاد کننده ی انگیزه ، کنترل کننده ی فعالیتها و در نهایت روشی برای ارزیابی عملکرد یک سازمان می باشد ( هاگ واسچ ورز[3] ،1987 ) .
2-2-2- مقاصد بودجه بندی :
بودجه برای مقاصد و دلایل مختلف تهیه می شود برخی از مقاصد مشترک و عمومی این است که بودجه بندی(شیروانی،1377).
- طرح ریزی دوره ای را ایجاب می کند .
- هماهنگی ، همکاری و ارتباط را ترویج می نماید .
- به مقدار در آوردن پیشنهاد ها را الزامی می کند .
- چارچوبی برای ارزیابی فعالیتهای انجام شده فراهم می سازد .
- آگاهی روشنی از اقلام بهای تمام شده امور تجاری را نشان می دهد.
- الزمات قانونی یا قراردادی را تامین می کند .
- فعالیتهای واحد تجاری را به سمت هدفهای سازمانی هدایت می نماید .
2-2-3- وظایف بودجه بندی :
دو وظیفه اصلی زیر را می توان برای بودجه بندی بیان کرد .
- طرح ریزی
- کنترل
1) طرح ریزی :
برای اغلب مدیران همزمان با واژه ی بودجه بندی مفهوم طرح ریزی نیز تداعی میشود . طرح‌ریزی ،کلیه مراحل بودجه بندی را از نقطه شروع فکر تا مرحله برآورد بودجه شامل می شود و ضمناً طرح ریزی ، چارچوبی برای وظیفه دوم بودجه بندی یعنی کنترل فراهم می‌کند .
2) کنترل :
وظیفه کنترل بودجه بندی ، عبارت از مقایسه نتایج واقعی و پیش بینی های بودجه است این مقایسه بعد از فراهم شدن ارقام و اطلاعات حسابداری انجام پذیر است ، مثلاً مقادیر تولید و اقلام بهای تمام شده فرودین ماه برای مقایسه و سنجش اختلاف آن با ارقام بودجه تولید ماه مزبور ، مورد نیاز است مقایسه نتایج واقعی با ارقام مورد انتظار بودجه را غالباً گزارش عملیات می نامند . وظیفه کنترل تنها حداقل کردن بهای تمام شده محدود نمی باشد بلکه در صورت وجود اختلاف بین نتایج واقعی و ارقام بودجه ، موجب اعمال نظارت بر عملیات و اتخاذ تدابیر اصلاحی نیز می گردد . به عبارت دیگر بودجه معیاری است که مدیران به کمک آن درآمدها و اقلام بهای تمام شده واقعی را ارزیابی می کند(صانعی،1382).
2-2-4- روشهای بودجه بندی :
انواع روشهای بودجه بندی به شرح زیر می باشد:
1- بودجه بندی سنتی[4]
در بودجه سنتی ، هزینه های دستگاه به تفکیک فصول و مواد هزینه برآورد می شود (مانند هزینه های جاری که به مواردی چون حقوق، دستمزد، سوخت، اجاره و غیره تقسیم میشود و یا هزینه های سرمایه ای که شامل هزینه های مربوط به خرید زمین، ساختمان، ماشین آلات و غیره می گردد ) و عملیاتی که اجرای آنها مورد نظر است در بودجه منعکس نمی شود . به عبارت دیگر، در بودجه سنتی، مقدار کالا و خدمات بر حسب قیمت آنها درغالب مواد هرینه نشان داده می شود، ولی معلوم نیست که کالاها و خدمات مزبور برای اجرای چه برنامه ها و عملیاتی پیشنهاد شده است . فقط عنوان دستگاه نشان می دهد که هزینه های پیشنهاد شده برای انجام چه اموری می‌باشد، ولی این امور و هزینه ها ، بر حسب عملیات ( برنامه ، فعالیت و غیره ) ، طبقه بندی نمی‌شود و در بودجه انعکاس نمی یابد(شباهنگ، 1384).
2- بودجه متداول:
بودجه متداول را که می توان قدیمی ترین نوع بودجه نویسی دانست ، عبارت است از این که بودجه هر وزارتخانه و سازمان دولتی بر حسب فصول و مواد هزینه تقسیم و تعیین می شود . بنابراین دراین نوع بودجه نویسی ، به هیچ وجه معلوم نسیت که اعتبار هر ماده هزینه برای چه عملیاتی در نظر گرفته شده است و فقط نوع هزینه مشخص است . مثل حقوق و دستمزد ، سوخت و روشنایی ، اجاره و ...
عیب اساسی بودجه متداول آن است که در آن هیچ توجهی به هدف یا هدفهای سازمان نمی‌شود و بودجه نیز بدین شکل ، ماهیت وظایف سازمانها را نشان نمی دهد در این نوع بودجه‌نویسی، طبقه بندی سازمانی و مواد هزینه محور اصلی تهیه و تنظیم بودجه به شمار می آید .
مراحل تهیه و تنظیم بودجه به روش متداول عبارتست از :
1) شناسایی کامل وضع موجود دستگاه اجرائی
2) پیش بینی نیازها برای سال بودجه
3) تبدیل نیازهای پیش بینی شده به ارزش پولی (گل محمدی،1379).
3- نظام بودجه بندی طرح و برنامه[5]
سیستم بودجه بندی طرح و برنامه از سال 1961 آغاز شد ولی این روش توسط رئیس جمهور آمریکا در سال 1965 اجرا شد. این سیستم تلاش دارد تا یک چارچوب تصمیم گیری صریح را برای فرآیند بودجه معرفی نماید (رابرت و فرانسیو ، 2001 ) .
سیستم بودجه بندی طرح برنامه دارای شش اصل می باشد که به صورت زیر است:
1ـ بایستی تصمیمات بر اساس یک معیار صریح نه بر اساس توافقات باشد.
2ـ نیازها و هزینه ها بایستی به طور همزمان مورد توجه قرار گیرد.
3ـ تصمیمات اصلی بایستی به وسیله انتخاب راههای صریح و انعطاف پذیر ایجاد شوند.
4ـ بایستی بودجه ریز یک کادر تحلیلی فعال داشته باشد تا اطلاعات لازم و بیطرفانه را فراهم نماید.
5ـ تحلیل های صریح و قابل فهم بری تمام بخش انجام گیرد.
6ـ برنامه ها بایستی بلند مدت باشند تا تصمیمات کنونی را در آینده پیش بینی کنند( فرانسیو و یانگ ، 2005 ) .
در بودجه بندی طرح و برنامه ما با یک طرح کلی به یک سری برنامه و تعداد بسیاری پروژه روبرو هستیم که در یک قالب کلی طرحها، برنامه ها و پروژه ها مورد بررسی و ارزیابی قرار می‌گیرند و با نگرشی سیستمی به بودجه بندی اقدام می شود(مهدوی، 1384(.
4- بودجه بندی بر مبنای صفر
بودجه بندی بر مبنای صفر روشی است که در سال 1970 بر خلاف بعضی اصول بودجه بندی توسعه یافت. این سیستم از یک ایده متضاد استفاده می کند.به جای فرضی کردن این موضوع که هر چیزی همانند قبل ادامه خواهد یافت تمرکز برای دستیابی به اهداف سازمان در کارآمدترین روش می باشد. بودجه بندی بر مبنای صفر به این معنا است که بودجه برای هر مرکز بودجه ای از یک پایه صفر برای هر دوره آغاز می گردد. سپس بودجه ها برای فعالیتهای پیشنهاد شده مطرح می شوند. سپس اولویت بندی می شوند و طبق اولویت این وجوه تخصیص داده می شوند
( فرانک و جک ، 2004 ) .
مراحل مربوط به بودجه بندی بر مبنای صفر به شرح زیر است:
1ـ کارکردهای سازمان تحلیل می گردند.
2ـ آغاز کردن از یک پایه صفر
3ـ کل وجوه بر اساس اولویت بندی تخصیص داده می شوند(فرانک و جک ، 2004 ).
5- بودجه برنامه ای
بودجه بندی مبتنی به برنامه روشی است که برای سازمانهای غیر سودآور قابل کاربرد می باشد. بودجه بندی مبتنی به برنامه بدین معناست که ، تغییر یافتن کار سازمان به برنامه ها برای دستیابی به اهداف مختلف طراحی گردد چندین بخش در یک سازمان ممکن است به سوی یک برنامه حرکت نمایند. کل وجوه قابل دسترس بین برنامه ها تقسیم بندی می شوند. این کار به جای تقسیم کردن بودجه ها برای یک بخش انجام می گیرد. معمولاً اینطور است که بودجه های ناکافی برای دستیابی به تمام اهداف مطلوب قابل دسترس می باشند و تصمیمات بایستی بر اساس اینکه کدام برنامه ها بایستی اجرا شوند و چه سطحی از کار می تواند حمایت گردد، اتخاذ شود(رابرت و فرانسیو ، 2001 ) .
6- بودجه بر مبنای فعالیت
تنظیم بودجه بر مبنای فعالیت شیوه ای ابتکاری است که قادر است سازمانها را به منظور مقایسه بیشتر از طریق رابطه فرآیند تنظیم بودجه و سیاست مربوط به سازمان کمک نماید. بر طبق نظر طرفداران این سیستم بودجه بندی بخشی از مشکلات مربوط به فرآیند تنظیم بودجه به روش سنتی بر طرف شده است(سعیدی و مزیدی، 1385).
پیاده سازی بودجه بر مبنای فعالیت از طریق مراحل زیر صورت می گیرد:
1- آموزش کارکنان به یک روش جدید بودجه بندی
2- توسعه برنامه های کاری در یک سیستم جدید
3- آماده سازی و ارائه درخواست های بودجه در یک فرم جدید
4- پیاده سازی و اجرای برنامه های پیشنهاد شده( چاد و کانسالتنت ، 2003 ) .
7-بودجه عملیاتی[6]
اداره کل حسابداری ایالت آمریکا (GAO) بودجه ریزی عملیاتی را اینگونه تعریف می کند سبکی از بودجه ریزی که اطلاعات عملکرد را به بودجه ارتباط می دهد(اسعدی ، ابراهیمی و بابا شاهی ، 1386).
بودجه عملیاتی یک طبقه بندی است که ارتباط بین هزینه های انجام شده و عوامل به کار گرفته شده را از یک طرف و نتایج کار بدست آمده را از طرف دیگر نشان می دهد و مشخص می‌سازد در طی سال مالی چه کالاها و خدماتی به صورت محصول نهایی یا فعالیتهای بخش عمومی در نیل به اهداف ارائه شده است(فرزیب،1384).
بودجه بندی عملیاتی در جستحوی پیوند دادن عملکرد اجرایی وتخصیصات منابع می باشد. گرچه چنین پیوندهای اغلب ضعیف هستنداما اطلاعات درباره اجرا افزایش عملکرد بهتر شده است
( بانک جهانی ، 2003 ) .
بودجه عملیاتی، عبارت است از بودجه ای است که بر اساس وظایف،عملیات وپروژهایی تنظیم می شودکه سازمانهای دولتی تصذی اجرای آنهارا به عهده دارند. درتنظیم بودجه عملیاتی به جای تو جه به کالاهاوخدماتی که دولت خریداری می کند و یا به عبارتی، به جای توجه به وسایل اجرای فعالیتها، خود فعالیت مخارج کارهایی مورد توجه قرار می گیردگه انجام شود(ایدی و صید زاده،1385)
2-2-5-اساس بودجه بندی عملیاتی
بودجه بندی عملیاتی به ترتیب شامل مراحل زیر می باشد:
طبقه بندی فعالیتها در قالب هر یک از برنامه ها و اندازه گیری حجم کار
تعیین شاخص عملکرد یا واحد حجم کار
استقرار سیستم حسابداری قیمت تمام شده کالاها و خدمات در هر یک از فعالیتها
استفاده از نورمها در تولید کالاها برای اساس کیفیت و مکان جغرافیایی
استفاده از استاندارها در تولید کالا با خدمات بر اساس کیفیت و مکان جغرافیایی
ارزیابی و تجزیه و تحلیل کارایی و اثربخشی در هر یک از محصولات فعالیتها در این روش از منابع مورد نیاز است و اثر بخشی نتایج حاصل از عملکرد فعالیتها می باشد.
لذا اصول بودجه عملیاتی بر اساس مدیریت یا خدمات در خصوص محصول نهایی طراحی شده است که دولت خریدار آن است(فرزیب،1384).
2-2-6-تفاوت بین بودجه برنامه ای و عملیاتی
اصطلاح بودجه بندی بر حسب برنامه را غالباً مترداف با بودجه بندی طبق عملیات به کار می‌برند، در حالی که این دو راه نباید کاملاً روش واحدی دانست . در بودجه عملیاتی نتایج بر حسب فنون و روشهای دقیق مانند بهای تمام شده مورد اندازه گیری و محاسبه قرار می گیرد در حالی که روشهای مذکور در تنظیم بودجه برنامه لزوماً به کار نمی رود(اندرسون ، 1995 ).
2-2-7-معایب و مزایای روشهای فوق
معایب و مزایای یک سیستم بودجه بندی متداول و برنامه ای ویک روش بودجه بندی عملیاتی را می توان به شرح جدول زیر خلاصه نمود.
جدول( 2-1 ) معایب و مزایای سیستم بودجه بندی عملیاتی و سنتی
سیستم بودجه بندی سنتی
روش بودجه بندی عملیاتی
مزایا
مزایا
1ـ آشنایی کافی کارشناسان بودجه با روش فعلی
1ـ دقت در طرح و تنظیم عملیات
2ـ صرف وقت کمتر برای تنظیم و پیشنهاد بودجه
2ـ تسهیل در تجزیه و تحلیل
3ـ تسهیل در اتخاذ تصمیم
3ـ وصول اطلاعات روشن
4ـ ایجاد رابطه بین بودجه و عملیات
5ـ ایجاد هماهنگی بین قسمتها
معایب
معایب
1ـ عدم وجود دقت کافی ر طرح و تنظیم عملیات
1ـ لزوم صرف زمان کافی برای آموزش و توجیه کارشناسان بودجه
2ـ عدم وجود سهولت کافی برای تجزیه و تحلیل عملکرد
2ـ لزوم صرف زمان بیشتر نسبت به روش فعلی برای تنظیم و پیشنهاد بودجه
3ـ عدم کفایت اطلاعات در رابطه با عملیات
4ـ عدم وجود تناسب در میزان بودجه در قسمتهای مختلف
